Pepperspray

Het gebruik van pepperspray is slechts geoorloofd:

• om een persoon aan te houden ten aanzien van wie redelijkerwijs mag worden aangenomen dat hij een voor onmiddellijk gebruik gereed zijnd wapen bij zich heeft en dit tegen een persoon zal gebruiken of aanstonds ander geweld tegen personen zal gebruiken;
  
• om een persoon aan te houden die zich aan aanhouding, voorgeleiding of andere rechtmatige vrijheidsbeneming tracht te onttrekken of heeft onttrokken;
  
• ter verdediging tegen of voor het onder controle brengen van agressieve dieren;
  
• om direct gevaar voor het leven van personen of voor het ontstaan van zwaar lichamelijk letsel af te wenden.

De ambtenaar waarschuwt onmiddellijk voordat hij gericht pepperspray tegen een persoon zal gebruiken, met luide stem of op andere niet mis te verstane wijze dat pepperspray gebruikt zal worden, indien niet onverwijld het gegeven bevel wordt opgevolgd. Deze waarschuwing blijft achterwege indien de omstandigheden de waarschuwing redelijkerwijs niet toelaten.

In de memorie van toelichting is er uitgebreid ingegaan op de wijzigingen in de ambtsinstructie:

De criteria voor het gebruik van pepperspray in artikel 12a, tweede lid, en artikel 12c van de oude Ambtsinstructie, gaven invulling aan de begrippen proportionaliteit en subsidiariteit bij het gebruik van pepperspray. Zonder afbreuk te doen aan laatstgenoemde begrippen, is het handhaven van deze criteria om meerdere redenen niet langer wenselijk.

In de eerste plaats ontstond door de criteria een proportionaliteit paradox. Aan de ene kant was het gebruik van pepperspray categorisch verboden tegen personen behorende tot risicogroepen. Aan de andere kant deden zich in de praktijk situaties voor waarbij ambtenaren ten gevolge van dat categorisch verbod een geweldmiddel moesten gebruiken waarbij de kans op letsel groter was dan de kans op letsel bij het gebruik van pepperspray. Een voorbeeld is een potige zeventigjarige die dreigt met een slagwapen of steekwapen. Door het verbod op het gebruik van pepperspray moet in zo’n geval de surveillancehond of ultiem het vuurwapen worden ingezet. Dit terwijl het gebruik van pepperspray wellicht afdoende was geweest.

In de tweede plaats wekten de criteria ten onrechte de schijn dat het gebruik van pepperspray proportioneel was tegen andere personen dan tegen personen te wiens aanzien het gebruik categorisch was verboden. De Ambtsinstructie regelt de ondergrens voor het gebruik van geweldmiddelen. Indien het gebruik van geweld is geboden, dient de ambtenaar bovenop de in de Ambtsinstructie vastgelegde ondergrens te overwegen of het gebruik van een geweldmiddel in een concreet geval proportioneel en subsidiair is. Naast de criteria zijn immers legio situaties denkbaar waarin het gebruik van pepperspray niet proportioneel of subsidiair is. Door het schrappen van de criteria wordt de ambtenaar meer dan voorheen gedwongen bij het gebruik van pepperspray in alle gevallen de beginselen van proportionaliteit en subsidiair in volle omvang mee te nemen in zijn overweging om pepperspray daadwerkelijk in te zetten.

Voorts zijn de criteria onvoldoende duidelijk in het licht van de voorgestelde strafbaarstelling van overtreding van de geweldsinstructie. In hoofdstuk 1 is het belang van zo duidelijk mogelijke voorschriften in de Ambtsinstructie al onderstreept. Voor de burger moet duidelijk zijn wanneer en welke geweld- en vrijheidsbeperkende middelen kunnen worden gebruikt of ingezet. Ook voor de ambtenaar is een zo precies mogelijke formulering van belang. Het moet duidelijk zijn hoe hij dient te handelen omdat daardoor voorzienbaar is met welk handelen of nalaten hij zich schuldig maakt aan een strafbaar feit. Daartoe behoren niet criteria als een persoon die zichtbaar zwanger is of ouder is dan 65 jaar oud. Of iemand zichtbaar zwanger is of ouder is dan 65 jaar is in de praktijk niet altijd eenvoudig vast te stellen en om deze reden is het onwenselijk de criteria te handhaven.

Het schrappen van artikel 12a, tweede lid, van de oude Ambtsinstructie, betekent nadrukkelijk niet dat het gebruik van pepperspray tegen deze categorieën van personen zonder meer is toegestaan, maar slechts dat de toepassing ervan afhankelijk is van de concrete afweging in het specifieke geval van proportionaliteit en subsidiariteit, en van redelijkheid en gematigdheid. De nadere normering wordt in het licht van het voorgaande niet langer nodig en wenselijk geacht. In de training en opleiding van ambtenaren wordt, mede met het oog op het ongewenst gebruik tegen kwetsbare personen, onverminderd aandacht besteed aan het proportioneel en subsidiair gebruik van pepperspray.

Naast de criteria voor het gebruik ervan hebben veel geweldmiddelen specifieke gebruiks- en veiligheidsinstructies waaraan bij de opleiding en training nadrukkelijk aandacht moet worden besteed. Het is ondoenlijk en onwenselijk om dergelijke instructies voor elk geweldmiddel in de Ambtsinstructie op te nemen. In dit licht is dan ook artikel 12c komen te vervallen.